Martin Koloski was born in Ohrid. Currently, he is a graduate student at the Institute of Social Work and Social Policy at the Faculty of Philosophy, UKIM – Skopje.

He works in the youth Macedonian news outlet "Radio MOF" where he covers different topics but is mostly focused on the civic sector. 

Since high school, he was a dedicated activist for the environment and other social issues. He volunteered at numerous events and organizations.

In the meantime, he was one of the initiators of the non-formal ecological movement called "Clean Ohrid". 

He certainly sees himself in the journalism field in the future.

Martin Koloski

Меѓуврсничкото насилство, односно популарно наречено булинг кое претставува физичко, емоционално и психолошко насилство што се јавува кога едно или повеќе лица напаѓаат друго лице кое не е во состојба да се одбрани постоело отсекогаш. Но, фокусот на јавноста во изминатиот период е свртен и кон сајбер булингот, кој се прави преку интернет, во време кога учениците ја префрлија наставата онлајн.

Психологот Тијана Ивановска од социјалниот бизнис „Себесложувалка“ кој се залага за бесплатна базична едукација за менталното здравје на широките маси, смета дека сајбер булингот сега, со употреба на социјалните мрежи станал уште поголем проблем.

Таа истовремено вели дека тоа е така поради тоа што булингот во училиштата може да се контролира, односно, на него може да интервенираат службите од училиштето, наставниците, психолозите и педагозите, додека на социјалните мрежи оваа проблематика не е регулирана.

„Во една училница постојат правила и доколку да кажеме тој булинг, веќе почнал да надминува одредени, да кажам, да прекршува одредени правила, често се случува тука наставникот да интервенира, има ПП служба – психолог, педагог, каде можат да се вклучат ефикасно во конфликтот, а во сајбер просторот нема такво нешто затоа што не е регулирано со правила и секој може што сака да напише и кого сака да го навреди, така да, затоа уште поинтензивен е тој булинг, затоа што едноставно се нема контрола врз него и не е регулирано на ниеден

начин, со ниедни правила, баш се онака децата оставени сами на себе, да се штитат“, вели Ивановска.

Имајќи во предвид дека кога се случува булинг преку интернет, училиштето не може веднаш да интервенира, Ивановска вели дека родителите се тие кај кои децата треба да се доверат. Истовремено пак, таа истакнува дека е многу важно како ќе се постават родителите, додавајќи да не ги изолираат децата, туку да ги здружуваат и да им ја јачаат самодовербата и врсничката поддршка.

Психологот пак, исто така вели дека во овој случај и разговорите со врсниците може да помогнат, бидејќи, како што додаде, доколку едно дете не прифатено во една група, тоа не значи дека ниту една друга група врсници нема да го прифати.

Ивановска објаснува и дека децата е потребно да зборуваат отворено, бидејќи како што рече, булингот не е срамота и е нешто кое секому може да му се случи, а во меѓувреме, доколку се зборува отворено за ваквите појави, таа додава дека има тенденција тоа да се намалува.

„Значи, ова не е, да кажеме, нешто што треба да ги направи да се чувствуваат помалку вредни, но едноставно, кога зборуваме отворено за такви појави, имаме тенденција да ги намалуваме. Бидејќи секој „вознемирувач“ ја губи моќта кога јавноста се свртува против него и кога врши социјален притисок, бидејќи самото вознемирување е негативна социјална појава, така да коегзистира и расте само кога се крие. Сè додека е скриено, моќта на оние што „вознемируваат“ е недопрена, тие немаат никаков проблем, го прават истото. И кога ќе почне да се зборува и ќе се сврти вниманието на јавноста, тогаш се врши социјален притисок институциите да реагираат, значи професори, психолози итн. … да се направи тој позитивен круг“, посочува Ивановска.

Психологот Сибел Цома од едно основно училиште во земјава вели дека честопати наидувала на случаи на булинг во училиште.

„Најчести се случаите на вербален и социјален булинг, но истите многу ретко се пријавуваат кај психологот, запознаени се класните раководители кои постојано ги набљудуваат учениците. Како психолог, информации за вербален булинг добивам преку класните раководители, при состаноци со ученици доколку поттикнувам ваква тема и во ситуации кога еден случај ги преминал границите или се претворил во

физички булинг и стигнал до раководството. Тогаш учениците се изразуваат и раскажуваат од раните почетоци на епизодата на булинг“, вели Цома.

Во ваквите случаи, Цома истакнува дека работи на подигање на свеста на лицето или лицата кои вршат вакво насилство, а исто така, како што изјави, се труди да им го „разбуди“ сочувството за да разберат и почуствуваат дека тоа што го прават „боли“.

„Подигнувам свест за подобри можности во една помирна и позитивна атмосфера во училница и меѓу другари и другарки. Сето ова преку разговор и техники каде преку игра го разбираме другиот, што обично е плодно. Разговарам со наставникот за деталите и плановите како ќе се дејствува понатаму. Разговарам и со родителите давајќи им поддршка и совети за понатамошно дејствување. Често, со дозвола од родителите, организирам состанок за индивидуално советување со лицето што врши булизам и жртвата“, посочува Цома.

Клучни при одлучувањето дали ваквиот процес ќе продолжи во недоглед или ќе престане се наставниците, смета Цома, која истакнува дека тие треба да интервенираат со методи и техники кои му се на располагање кога ќе се воочи случај на булинг.

Со цел булингот да не ги премине границите, таа посочува дека во образовниот процес постои и програма која смета дека е позитивна за решавање на овој проблем, но истакнува дека таа не треба да остане само на хартија.

„Според упатствата за подготовка на наставната програма за работа во основно училиште во Република Северна Македонија, има додаток во наставната програма, наречен ‘Програма за ненасилно однесување на училиште’. Овде се планирани доста активности поврзани со оваа тема што ќе се реализираат во текот на годината“, вели Цома.

Дел од активностите кои се вметнати во оваа програма, како што објаснува Цома се состојат од работилници, обуки на образовниот кадар, ревизија, дизајнирање на критични области во и околу училиштето, родителски состаноци и стратегија.

Булингот во светот најчесто се случува во средните училишта, кога адолесцентите почнуваат да создаваат свои групи. Професорот Ндерим Положани објаснува дека во училиштата ширум земјата постои оваа појава, но дека малку се зборува за тоа.

Тој додава дека ако се има добра волја, булингот може да се спречи и во училишните простории, но и во интернет просторот.

„Секако дека од прашањето се појавува и проблемот. Мислам дека најслабата точка на сето ова е тоа што лицата-жртви не зборуваат, обично се затворени во себе и не зборуваат за ова како за грижа, бидејќи да ја имавме оваа култура на пријавување, да се зборува со професорот, со другарите, со родителите, со класниот раководител, психологот, мислам дека и последиците од булинг би биле помали. Јас сум сретнал

неколку пати случаи на булинг, било на училиште или друго место, но проблемот е што не зборуваат, не пријавуваат, и јас мислам дека треба да играме важна улога и да им ја развиеме оваа култура дека за булинг треба да се дискутира и да ги научиме нашите деца да овие теми ги дискутираат, било дома, на училиште или со семејството“, вели Положани.

Положани вели дека треба да има уште поголема соработка меѓу родителите и наставниците, бидејќи повеќето родители, како што вели тој, не знаат дека нивните деца се жртви на булинг.

„Има уште еден проблем со кој сум се соочил во тек на моето искуство, родителите не знаат дека нивните деца се жртви на булинг, голем дел од нив, а потоа зависи и од класниот наставник, бидејќи тој треба да ја пренесе информацијата до родителот, иако децата се пазат, проблемот број еден е изолирањето, дека тие не зборуваат. Наставникот е поврзувачка алка меѓу родителот, институцијата, психологот. Понекогаш, еден ученик може да е поблизок со професорот отколку со својот родител, затоа во такви случаи, ние како професионалци, треба да ги пријавиме, но

кој колку го прави ова останува на нивна совест“, додава Положани.

Случаи на булинг низ светот завршиле дури и трагично, каде што од голем притисок на булингот, децата се самоповредиле. Психолозите порачуваат повеќе да се зборува за случаи на булинг за да нема страв или срам кај луѓето кои се жртви. Што се однесува до луѓето кои вршат сајбер булинг, се предлага да бидат кривично гонети за да се минимизира ваквиот проблем.

Меѓуврсничкото насилство се модификуваше во онлајн просторот

Градот Охрид беше град на културата пред еден милениум, а сега, од култура нема ништо. Од државната и локалната власт има нула потенцијал за да се помогне, да опстои како таков град. На овој начин, 21-годишниот студент Ристе Лекоски од Охрид ја опишува културната сцена во градот под Самуиловата тврдина.

Младиот студент кој е дел од охридската Културолошка иницијатива „5 до 12“, во интервју за ПИНА вели дека најголемиот проблем е што нема поттик за младите уметници да се појават на сцената. Односно, тој појаснува дека, доколку се појави некој нов уметник, нема никаква национална институција што ќе го прифати, и како што вели, ќе го истакне „надвор“ за сам да продолжи да работи и да изгради кариера.

Според него, градот останува со таков епитет, само поради, како што вели „мало конче поради поединци што се трудат тоа да го направат“, односно, уметници, поети, што се нашле во Охрид.

„Од страна на локалната, државната власт, нема никаква институција во Охрид што ја развива културата. Еве, евентуално театарот во Охрид е нешто што, редовно, ама не толку активно придонесува, односно организираат претстави. Нема ништо друго како клуб, како нешто што активно ќе се работи, што ќе има меѓусебна кохезија меѓу уметници, на едно место што ќе се собираат“, објаснува Лекоски.

Покрај заложбите за кои тој вели дека се потребни од страна на властите, смета дека и самите уметници треба да се заангажираат и да имаат свои претставници во државата.

„Кај нас на пример, никој не сака да се занимава и замара со ‘целото’, туку секој сака приватно да си гледа за себе и секој се буни само за себе. Ама, ретко кој сака да се вклучи, да одвои време, свои ресурси за да постигнеме нешто заедно. Тоа е затоа што секоја цел на секој проект, еве во областа на културата, претежно се сведува преку музичките концерти, да се оствари профит“, додава тој.

Културната иницијатива во која Лекоски активно придонесува, на долг рок има за цел да се отвори младински културен центар во градот.

Еден од главните настани на кои тие работат е ткн. Алтернативно културно лето, а според Лекоски, настаните кои ги организираат се големо освежување за градот.

Истовремено, тој вели дека иницијативата наишла на голема поддршка од младите, но од друга страна истакнува дека младите се многу затворени, како и дека тие тешко прифаќаат нови патишта и нови видови на настани.

„Ние знаеме дека тие се заинтересирани за настаните, ама од некои, не знам кои причини, не присуствуваат на некои настани, одредена група на млади зборувам. Додека пак, имаме некои млади што ги сметаме дека се отворени, што ги сметаме дека прават нешто надвор, што има жар во нив. Е сега, тоа се истите млади што волонтираат во сите организации што се во Охрид. На пример, истите млади што се во Црвен Крст, што се во еколошки здруженија, што работат со лица со посебни потреби, што волонтираат едноставно, истите тие млади се кои волонтираат и кај нас, кои ја даваат поддршката, односно кои сакаат да придонесат градот да го добие новото лице, односно да стане европски град на културата“, објаснува Лекоски.

Тој вели дека иницијативата е отворена за сите, а не само за тимот кој моментално стои зад неа, додавајќи дека секој што има желба и слободно време може да се вклучи во иницијативата.

„На Фејсбук имаме една група, што сакаме да ја создадеме заедница. Тоа од надвор се
постира на страницата на Фејсбук, ова е група посебна за луѓе што сакаат навистина да се вклучат, да ја дадат критиката, и што сакаат и да остварат нивна цел преку нашата иницијатива“, вели Лекоски.

Во меѓувреме течат подготовките за настанот алтернативно културно лето кое во организација на иницијативата годинава треба да се одржи по трет пат.

Настаните воглавно се слични како и претходните години, вели Лекоски кој истакнува дека целта на овогодишното издание е да се подигне квалитетот на настаните кои се одржуваа.

„Првата година имавме премногу настани кои не можевме доволно добро да ги организираме, да бидат на повисоко ниво. Еве, тоа ни беше поука од минатата година,
организиравме помал број настани, ама сепак тие беа на многу, многу повисоко ниво. Посебно летното кино со автомобили кое беше на врвно ниво на организација, без никаква грешка, и такви беа и критиките“, вели тој.

За ова лето, предвидено е да се одржат настаните како „Free spirit day“, наменет за подигнување на урбаната култура на скејтерите, блејдерите и бајкерите.

Потоа, настанот насловен „Wake at lake“ кој всушност претставува кафе-дружба на старото пристаниште во Охрид во раните утрински часови, како и летното кино со автомобили и едриличарска регата „Sail O’Clock“.

Младиот Лекоски кој културолошката иницијатива ја опишува како „почеток на подигање на културната свест во Охрид, со организирање настани, а со цел формирање институција – младински културен центар“, објаснува дека ваквите настаните кои тие ги организираат за време на летото, но и слични на нив, сакаат да се случуваат во текот на целата година.

Па оттука, тој ја гледа и потребата за таков простор, каде се надева дека би се реализирале и бројни работилници, но и кој би бил опремен со работи кои би можеле да ги користат младите охридски ентузијасти.

Лекоски: Нема потенцијал кај властите за да се помогне градот на културата

Само 661 денар за јавен превоз потрошиле владините функционери во 2020 година. Колку за споредба, едно возење во јавниот транспорт во главниот град Скопје изнесува 35 денари.

Ова го покажуваат податоците од Алатката за отчетност на носителите на јавни функции која претставува податоци за најразлични трошоци од јуни 2017 година до ноември 2020 година, која е објавена на владиниот сајт.

Една година претходно пак, на алатката која е претставена како дел од заложбите на Владата за поголема дигитална транспарентност, биле потрошени нешто повеќе од 13 илјади денари. Во периодот кој се бележи, најголеми трошоци имало во 2018 година, 39.233 денари, додека во 2017 година функционерите потрошиле 23.279 денари за јавен превоз.

[ИНФОГРАФИК – Јавен превоз – Влада]

Најмногу трошоци бележи Министерството за финансии во 2017 година, кога биле потрошени 19.482 денари.

Во целиот период за кој постојат податоци може да се забележи дека за јавен превоз функционерите потрошиле 76.219 денари.

[ИНФОГРАФИК – Различни институции, различни навики]

Од Владата велат дека нивните заложби се функционерите да ги штедат државните ресурси секогаш кога тоа е возможно, да се одбира најекономичната варијанта, односно таа која најмалку ја загадува животната средина.

„Овие трошоци се ниски во моментов, бидејќи во изминатата година, поради пандемијата, службените патувања се сведени на минимум, и податоците во Алатката за отчетност не даваат реална слика на трошењата според тип на транспортно средство во последните месеци во базата на Алатката“.

Истовремено оттаму посочуваат дека трошоците за јавниот, но и такси превозот се најмногу врзани за трошоци кои биле направени во странство при службени патувања.

Ако се погледнат информациите за трошоци на функционерите во однос на такси превозот пак, сликата е малку поинаква.

Доколку минатата година за јавен превоз биле потрошени 661 денар, за такси превоз функционерите потрошиле 16.506 денари, односно, тоа е најниска сума на средства по години во графата за такси превоз.

Пикот од 101.353 денари бил достигнат од половината на 2017 година, па оттогаш трошоците се намалуваат, од 90.062 денари во 2018 година, до 86.202 денари во 2019 година.

Рекордер по оваа стапка е Министерството за транспорт и врски во 2017 година, кога биле потрошени 29.317 денари.

Податоците од минатата година треба да се земат со резерва бидејќи беше година на пандемија, смета истражувачот во Институтот за европска политика, Ангел Мојсовски.

„Многу од секојдневните обврски на владините функционери беа прекинати, како што се патувањата во земјава и во странство, така што нормално е да има намалување и на користење на јавен превоз и на трошоците за истиот. Можеби ќе треба да почекаме и да видиме какви ќе бидат податоците за 2021 година, па да можеме да направиме споредба помеѓу различните видови на превоз“, објаснува Мојсовски.

Тој е дециден дека функционерите мора претпазливо и одговорно да се грижат за народните пари, поради тоа што, како што посочи, парите со кои располагаат не се лично нивни, туку се на сите даночни обврзници.

„Ова е важно затоа што буџетот е во суштина системско планирање на функциите кои ги презема државата, што значи дека ако на едно место (ставка) во буџетот се наруши предвиденото извршување, тоа со сигурност ќе повлече индиректно нарушување на друго место (друга буџетска ставка)“, додава тој.

Според Мојсовски примерот најчесто треба да доаѓа „од горе“.

„Под ова не се подразбира да доаѓаат специјални наредби за тоа како да се однесуваат граѓаните и избраните функционери, туку дека први кои треба да остават пример со своето однесување се носителите на јавни на функции“, вели тој.

Доколку еден функционер се однесува непристојно во јавност, пречекорува брзина на возење или е вмешан во некаков вид криминал, Мојсовски вели дека тогаш граѓаните тоа може да го разберат како „нормален начин“ на однесување.

„Во голем број од случаите кога граѓаните ќе прекршат некој закон или направат некој поситен прекршок, не секогаш го разбираат како прекршок, односно не се свесни дека сториле нешто лошо, бидејќи тоа однесување им е пренесено од оние кои треба први да го штитат јавниот интерес“, потенцира Мојсовски.

[Инфографик] Функционерите малку трошеле за јавен транспорт

Ситуацијата со пандемијата со коронавирусот која буквално го промени светот како и земјава, една година е следена под будното око на јавноста, благодарение на новинарите, фоторепортерите и другите медиумски работници кои постојано известуваат од прес-конференции, болници, модуларни болници, ходници, јавни настани и разни места низ државата. Во разговор за ПИНА, неколку новинари и медиумски работници говорат за предизвиците со кои се соочуваат за време на известувањето во време на пандемија.

„Звукот од апаратот на белите дробови ќе живее многу долго со мене. Публиката само ги гледа тие слики, но јас и ги слушам “, ова е само еден од моментите кои ќе останат врежани во меморијата на младата фото-репортерка Арбнора Мемети, која цело ова пандемиско време е дел од новинарската фела која е очите и ушите на јавноста.

Таа вели дека постојат моменти од овој период на известување кои никогаш нема да ги заборави. „Можам да кажам дека доживеав многу емотивни моменти. Од клиника до погреби. Тешко, а и незгодно“, вели Мемети. Честопати, таа вели дека во вакви ситуации постојат професионални и етички дилеми.

„Имаше ситуации кога неетички е да не сликаш, и неетички е да сликаш. Еден таков момент ми беше во клиника кога пациент со неколку боци се бореше за живот а прифати да го сликам, јас заборавајќи дека сум со скафандер се обидувам да се насмеам да го поздравам со раце за да му се заблагодарам“, објаснува Мемети.

И новинарката Мирослава Бурнс од весникот „Слободен Печат“ сведочи за повеќе ситуации кои не ја оставиле рамнодушна овој период.

„Кога присуствував на погреб на наш политичар, кој почина од коронавирусот се соочив со емотивни сцени кои никого не оставаат рамнодушен. Кога разговарав со пациенти во чии семејства и по 12 членови починале од коронавирусот за неколку месеци, ја почувствував нивната загуба, болка и немоќ. Сочувствувам со трагедиите кои ги предизвика вирусот“, објаснува Бурнс.

Она што цело ова време придонело за новинарката да се чувствува безбедна е, како што вели, „комбинацијата од заштитна опрема, информираноста за тоа како се шири вирусот и намалувањето на личните средби со извори“.

Притоа, таа додава дека за време на известувањето, постојано ги следела препораките за заштита од нејзината редакција, за која вели дека особено се грижела за безбедноста, здравјето и заштитната опрема на новинарите.

Дека новинарите биле доволно заштитени, потенцира и младата Мемети, која додава дека биле во сигурни раце особено кога требало да известуваат од клиниките. Тоа пак, таа го потенцира како нов момент во нејзиниот живот и кариера.

„Бев возбудена. Можам да кажам дека и не спиев добро мислејќи како ќе слика, што ќе носам од опрема внатре. Но сето тоа се заборави во моментот кога влегов таму. Во ниту еден момент не ми беше страв и нема да ми биде за ништо се додека ја работам оваа професија. Бев посветена за да го постигнам мојата цел, а тоа беше реалноста да допре до сите граѓани. И можам да кажам дека до некаде тоа го постигнав“, објаснува Мемети.

Мачни моменти и од болниците во внатрешноста

Дописничката на „Сакам да кажам“ од Охрид, Сузана Вренцовска, исто сведочи за моментите кои и оставиле трага во нејзината меморија. Вренцовска од болничките соби во охридскиот ковид центар сведочи за пациентите кои се мачеле да земат воздух, а се соочила и со пациенти кои биле исплашени дека ќе ја изгубат битката со коронавирусот.

„Повозрасен охриѓанец кој две недели беше во болничка постела низ емоции раскажа за тешките и болни денови во борбата со вирусот. Посака само да си замине жив и здрав. Видов жена исцрпена со болки во градите која едвај проговори за да каже дека поминува низ пекол. Тешкото дишење беше погласно од нејзините зборови, но мислите и беа кај сопругот кој бил испратен на Инфективната клиника во Скопје“, објаснува Вренцовска.

Природно е да чувствувате страв кога е во прашање смртоносен вирус, вели Вренцовска, во однос на тоа какви биле нејзините чувства за време на работните активности.

„Но, кога сте на терен, кога се соочувате со страшни слики и судбини не ни помислувате на ризиците и опасностите кои можат да ви го загрозат здравјето и покрај сите мерки кои мора да се почитуваат“, потенцира таа.

Потешкотии во известувањето, како што додава таа, имала во движењето и заштитата, односно, носењето на опремата која била неопходна за на терен, додавајќи дека заштитните протоколи мора да се почитуваат за да останат здрави.

„Конкретно кога правев репортажа од самиот ковид центар во Охрид пред да влезам во Инфективното одделение во Охридската болница во делот каде се сместени тешко болните пациенти најпрво добив упатство како треба да се однесувам, по строги правила ја облеков и заштитната опрема која здравствените работници ја носат и по 12 часа. Верувајте  да се има на себе скафандер, заштитни очила, три пара ракавици, визир, две маски и два пара каљачи не е лесно“, објаснува Вренцовска.

Пристапот до болниците одложен неколку месеци по избувнувањето на пандемијата

Вренцовска за време на пандемијата досега не била спречена во известувањето, потенцирајќи дека здравствените установи во Охрид и Струга, напротив, се достапни и отворени за соработка, но и за навремени и точни информации на оваа тема.

Новинарката на „Слободен Печат“, Бурнс, дели слично мислење и вели дека ниту еднаш не била спречена да дојде до информација или да пристапи до болница или до некој лекар. Изворите пак, вели дека се претежно транспаренти.

Но, ваквото мислење не го дели и фоторепортерката Мемети која вели дека најголемата потешкотија со која се соочиле медиумските работници е ограничувањето при известувањето за пандемијата.

„Во Македонија со месеци прилозите за корона кризата беа покриени со инсерти од светот, а единственото нешто што ни беше дозволено да го следиме беа пресовите на министерот за здравство. Жално е за што доцна се сфаќа моќта која ја имаме ние медиумските работници“, посочува Мемети.

Според информациите од новинарскиот синдикат од почетокот на пандемијата биле регистрирани три прекршоци во однос на попречување на работата на новинарите при известувањето за пандемијата.

„Веројатно новинарите и медиумските работници повеќепати се соочувале со слични проблеми, но многу често тие се решаваат и на самото место“, посочуваат оттаму.

Природата на работата носи изложеност на ризици

Новинарите и медиумските работници се релативно заштитени од можност за ризик, оценуваат од Самостојниот синдикат на новинари и медиумски работници, според информациите кои ги имаат од нивните членови.

„Сепак, природата на новинарската работа ги изложува на голем ризик. Во добар дел од медиумите со цел заштита од зараза медиумските работници работат од дома,  или пак одат во смени, а во дел од нив добиваат и заштитна опрема. Сепак, заштита од вирусот, за жал, најмногу паѓа на товар на самите новинари, нивната совест и способност да се заштитат“, велат од ССНМ.

Тие, како што посочуваат, уште од почетокот на пандемијата преземале активности како повици за обезбедување соодветни услови за работи кои ќе овозможат заштита на медиумските работници од заразување, односно почитување на мерките на МЗ.

„Исто така во неколку наврати објавивме најразлични совети и искуства од нашите партнери како Меѓународната федерација на новинари за тоа на што треба да се внимава при извршување на новинарските задачи со цел заштита на новинарите и медиумските работници. Исто така во повеќе наврати реагиравме и баравме од институциите или организациите кои организираат настани за медиуми најсериозно да се придржуваат до протоколите за организирање такви настани. Заедно со ЗНМ во преговори со Владата усогласивме правилник за организирање со низа мерки и протоколи според кој државните институции мора да се придржуваат кога организираат настани за новинари. За жал во неколку случаи имаше непочитување на овие протоколи за што остро реагиравме“, додаваат од ССНМ.

Пандемијата сериозно се одрази врз новинарите и нивното работење, децидни се пак од Здружението на новинари на Македонија (ЗНМ), кои велат дека медиумските работници се на првите борбени линии и се изложени на секакви ризици, додавајќи дека, како што може да се види и на опасноста да бидат заразени.

**„**Притисокот од јавноста врз новинарите е голем бидејќи тие споделуваат и информираат за непријатни и застрашувачки вести. Истовремено, тие се едни од хероите на ова време, бидејќи кога сè запре и кога се случуваа карантини, кога цели градови беа под полициска контрола, главен извор на информации беа токму тие. Одржувањето на прес конференции во мали и затворени простории со присуство на повеќе луѓе е недозволиво во време на пандемија“, децидни се од ЗНМ.

Заштитата на новинарите, велат дека треба да биде од медиумските куќи кои тие ги претставуваат, но и, од како што велат, давателите на информации како Владата, институциите и слично. Од Здружението велат дека во повеќе наврати излегувале со јавни укажувања за начинот на комуникација со новинарите и медиумските работници. Исто така, тие посочуваат и дека на нивно барање, МЗ организирало и бесплатен скрининг за медиумските работници.

**„**Со овој скрининг беа опфатени скоро 1000 новинари и медиумски работници а се со цел да се спречи ширење на болеста и заштита на новинарите и медиумските работници како една од најизложените професии на можноста со зараза од Ковид-19“, велат од ЗНМ.

Борбата со Ковид-19 кризата – преку будното око на медиумските работници

Пандемијата со коронавирусот ја извади на површина бројката од повеќе од 16.700 лица кои останале без работа, односно лица кои се одјавиле од задолжителното социјално осигурување од март минатата година па се до 31 март годинава, со најголем скок на бројот во април и септември минатата година.

Ова го покажуваат податоците на Агенцијата за вработување (АВРСМ), според кои најзастапени во овие бројки се лицата на возраст од 30 до 49 години, 44.8% или 7.497 луѓе, 5.985 луѓе или 35.8% се на возраст од 50 години и повеќе.

Во овие официјални податоци на АВРСМ не се вброени лицата кои се неформално вработени, па така, бројките на младите и генерално лицата кои останале без работа за време на пандемијата веројатно се и поголеми.

Причините зошто лицата кои се одјавиле од задолжителното социјално осигурување, според АВРСМ се бројни. Па така, меѓудругото, 6.274 лица останале невработени поради истек на определеното време, 3.991 лице поради спогодбен престанок на работен однос. Потоа, 2.437 лица останале без работа поради тоа што дале отказ, 1.487 поради отказ од деловни причини, а 1.148 лица добиле отказ од работодавачот.

Тука се вбројуваат и младите лица до 29 години, кои зафаќаат 19.4% или пак, 3.234 лица кои останале без работа за време на овој период.

Во овој број влегуваат и голем број млади лица од Охрид и Струга, според проценката на граѓанската организација „Инклузија“, кои за време на кризата со пандемијата на коронавирусот останаа без работа, или нивното работно време е скратено на половина, поради тоа што овој регион е туристички, а најмногу погоден сектор од пандемијата е токму туризмот.

Оттука, од „Инклузија“ која работи на младински политики, велат дека младите кои директно работат на ова поле останаа најранливи и многу од нив надвор од пазарот на трудот.

Претседателот на организацијата Вахид Мемед, објаснува дека проблем се и несигурните работни места, но и зголемувањето на младинската невработеност, со што, како што објаснува, моментално „се соочуваме со затишје пред бура“, а потоа и зголемена иселеност на младите.

„Оваа категорија, односно младите кои останаа надвор од пазарот на труд заради пандемијата континуирано комуницира со агенции за посредување во странство, интензивно учат германски јазик и го чекаат погодниот момент да заминат со отворање на границите, односно со стишување на пандемијата. Како младински работници загрижени сме од оваа состојба и мислам дека веднаш треба стратешки Владата, општините и Агенцијата за вработување да пристапат на проблемот“, вели тој.

Активистот Мемед вели дека со економските пакети на Владата се опфатиле еден дел од младите, но смета дека тоа не е доволно.

„Треба да постои соодветна стратегија како младите кои се соочија со губење на работните места, а со тоа и влошена социјална сигурност да се создадат посебни мерки, стимули односно Владата заедно со младинските организации и засегнати страни да создадат амбиент на социјална сигурност на младите. Особено во овој регион каде процентите на младинска иселеност се високи и каде треба да се пристапи кон стратешко планирање и одговор на невработеноста кај младите, враќање на довербата на младите кон она што значи унапредување по кариера, но и почитување на работничките права кои се прекршени кај многу млади луѓе баш заради таа несигурност и безизлез младите да можат да најдат друга работа согласно нивното образование и мотивација тие да унапредуваат“, објаснува Мемед.

Според него, државата треба да создаде можности за еднакви права на младите на пазарот на труд, но и, како што вели, зголемена мотивација на младите да влезат во претприемништвото, субвенции, но и намалени даноци за млади кои ќе основаат фирми или ќе бидат вработени во фирми.

Од Секцијата на млади при Сојузот на синдикати на Македонија (СМССМ) велат дека пандемијата има сериозни импликации на глобално и национално ниво, потенцирајќи дека дел од импликациите допрва ќе стануваат видливи.

Оваа криза според нив, не само што не ги одбегна младите лица, туку, како што посочуваат, исто како и здружението „Инклузија“, силно ги погоди, со што ги довела на врвот на категории на ранливи групи на лица.

„Како кризата влијаеше врз младите луѓе во нашата земја покажува и стапката на младинската невработеност во државата која според последните податоци за четвртиот квартал за 2020 година изнесува 39.2% , што е меѓу највисоките во Европа и истата постепено се зголемува споредбено со претходниот, трет квартал за 2020 година, која изнесува 35%“, велат од СМССМ.

Во однос на државната помош во овој период, од секцијата посочуваат на финансиската помош на владата за лицата од 16 до 29 години, од 12 милиони евра со што се помагаат младите и нивната куповна моќ преку три мерки.

„Предвидено беше паричната помош да ја искористат околу 100 илјади лица, преку користење на разни ваучери во различен износ. Дали и колку се искористени и корисни овие предвидени мерки, треба дополнително да видиме, со оглед на тоа што немаме конкретни информации за нивната искористеност“, велат тие.

Младинскиот огранок на синдикатот во програмските активности спроведува и обуки наменети за младите, за нивно целосно оспособување и информирање за состојбата и инклузивноста на пазарот на трудот.

„Наша цел е младите при вклучување на пазарот на труд да аплицираат и прифаќаат одржливи и реални работни места, кои ги имаат сите елементи на пристојна работа за која се залага Меѓународната организација на трудот (МОТ)“, велат тие.

Концептот кој го промовира МОТ, од СМССМ велат дека упатува на тоа дека работните места треба да се адекватни на образовното ниво на младите работници и нивните вештини, истите да бидат извор на пристојна егзистенција, во компанијата да им бидат овозможени здрави и безбедни услови за работа, како и целосно остварувања на утврдените права.

Во однос пак на инклузијата на младите на пазарот на трудот, многу често, како што објаснуваат од СМССМ, она што работодавачите најмногу го потенцираат е дека младите лица немаат доволно искуство за одредени работни места.

„Тука се појавува проблемот со стекнувањето искуство и практиканството кое треба да биде една почетна основа за понатамошен развој и напредок во кариерата на секој млад човек. Исто така, многу често сме сведоци дека работодавачите при вработување, на младите лица им даваат плати пониски од платите на повозрасните лица, кои работат на исти позиции. Како што не може да има дискриминација помеѓу мажи и жени на работното место, исто така не може да има дискриминација помеѓу млади и повозрасни работници“, децидни се од СМССМ.

Истовремено, тие потенцираат и дека напредокот во кариерата и професионалното доусовршување не е секогаш приоритет на работодавачите или пак дека тие честопати сметаат дека младите лица треба сами да се надоградуваат и усовршуваат.

„Исто така, договорите на вработување на младите лица, најчесто се на определено време, од 1, 3 или 6 месеци, продолжувајќи го ваквиот тип на договори до максималниот период од таквото дозволено времетраење од 5 години. Затоа ние како СМССМ, бараме од социјалните партнери, односно се залагаме преку ССМ кој е еден од нив, во новиот Закон за работни односи, ваквото ограничување од 5 години да се намали на 1 година, по што би следела трансформација на работниот однос од определено на неопределено време и на таков начин младите лица ќе добијат една сигурност во креирање на нивните идни планови за независност, осамостојување, планирање на семејство, решавање на станбено прашање и слично“, додаваат тие.

Martin Koloski

Published Work

Меѓуврсничкото насилство се модификуваше во онлајн просторот

Лекоски: Нема потенцијал кај властите за да се помогне градот на културата

[Инфографик] Функционерите малку трошеле за јавен транспорт

Борбата со Ковид-19 кризата – преку будното око на медиумските работници

[Инфографик] Над 3.200 млади останале без работа за време на кризата со Ковид-19