Evi Shkopi is an Albanian journalist and news speaker. Her journey on this profession started in October, 2010 at TV KOHA, a local tv in Tetovo, North Macedonia. From 2011 - 2015 she wrote about cultural events and showbiz and has been hosting TV shows, in several media. During these years she learned video editing for news editions and tv show. In 2015, she continued her career at TV21, but focused on political and social events and was exposed to some investigative journalism experience. Since 2015, she is also a news anchor. This same year, Evi Shkopi graduated in Law/ International Relations. In 2018, she joined Alsat Television. She speaks Albanian, Macedonian, English; however, studying the art of body language has always been her passion.

Evi Shkopi

Пишуваат: Еви Шкопи, Теута Бучи

Последниве години процентот на пријавени случаи на семејно насилство е зголемен. Ана Аврамоска – Наушкова има прилика директно да се справи со такви случаи, бидејќи е правен советник во Националната мрежа против насилство врз жените и семејно насилство. Неретко овие случаи имаат емотивно влијание врз неа. Аврамоска – Наушкова вели дека жените се најчести жртви на насилство. Ситуацијата е дури посложена кога се финансиски зависни од насилникот, па ова дополнително го отежнува нивното напуштање на насилната средина. Во случаите на семејно насилство, посебно децата имаат отежната психолошка состојба.

Следува целосното интервју со Аврамоска – Наушкова.

Дали имате бројки кои кажуваат каква е состојбата во Македонија што се однесува до семејното насилство?

-Имаме неколку бројки, кои се обезбедени од некои службени институции како Министерството за внатрешни работи. Во годишниот извештај за 2018 година се вели дека 1006 случаи на семејно насилство се пријавени. Од Министерството за труд и социјална политика, за 2018 год. се пријавени 919 нови регистрирани случаи. Ако се споредат извештаите на Министерството за внатрешни работи за 2017 и 2018, се гледа дека пријавувањето на семејно насилство се зголемило за 11%.

Кој е најчесто жртва на семејно насилство?

-Најголем дел од овие пријави на семејно насилство е врз жени, кои се најчесто жртви на семејно насилство и тоа во 85% од случаите се жртви на физичко насилство, од нивниот интимен или брачен партнер. Од податоците на Министерството за труд и социјална политика за 2018, најголемиот дел на случаи се пријавени од жени, а потоа од мажи и деца. Имаме една мала статистика, која успеавме да ја обезбедиме во септември, преку правото за слободен пристап до информации од јавен карактер. Значи, побаравме податоци од МТСП за статистика за семејно насилство во период јануари-јуни 2019 година. Бројката е 767. Дали сега е зголемена храброста за пријавување на такви случаи, или е зголемено семејното насилство, можеби некое друго истражување може да даде одговор на ова.

Што конкретно вие преземате како организација кога една жена, жртва на насилство ви се обраќа за помош?

-Ќе ви кажам за конкретен случај. Една жена, мајка на две малолетни деца, жртва на семејно насилство, се обрати кај нас. По дискусијата со правниот советник, се дојде до заклучок дека може да се преземат повеќе правни постапки за финансиско зајакнување на жената, во согласност со Законот за социјална заштита и Законот за заштита на деца. Исто така, во тек на тој период, жената која беше жртва на семејно насилство, имаше итна потреба за храна и хигиенски средста, па и се обезбеди пакет со основни средства, преку Интервентниот женски фонд. Во соработка со други организации, госпоѓата доби и облека и за себе и за своите две малолетни деца.

Дали жените се плашат да го пријават насилството кое се врши врз нив?

– Според последното истражување на ОБСЕ за 2018 година, во кое беше опфатен целиот Западен Балкан, вклучително и Македонија, се покажа дека 42% на жени кои се жртви на семејно насилство, поради фактот дека немаат финансиски можности, немаат имот или немаат поддршка од блиските, или не ја напуштаат средина каде се подложени на насилство, или ја напуштаат па пак се враќаат. Исто така, врз колебањето за пријавување на насилство влијаат и предрасудите на општеството, озборувањето на луѓето, покажувањето со прст, а во помалите средини ова е уште поизразено бидејќи сите се познаваат меѓусебно. Загрижувачко е високото ниво на недоверба во институциите, што не секогаш е оправдано. Мислам дека главниот проблем на жртвите на семејно насилство е, како прво, нивната психолошка состојба, потоа нивната финансиска состојба и правната помош која треба да им се дава. Ако самите отворат постапка, за ова е сигурно дека ќе има материјални трошоци. Меѓутоа, доколку Центарот за социјални работи потврди случај на семејно насилство, по службена должност, треба да започне процедура за изрекување на потребни мерки.

Според информациите кои ги имате, дали надлежните институции постапуваат навремено кога се пријавува случај на семејно насилство?

-Групите каде сме фокусирани, во согласност со спроведената анализа со жени жртви на семејно насилство, изразија поплаки или одредена незаинтересираност на Центрите за социјална работа. Во принцип, кога имаме одбранбен механизам кој треба да се стави во располагање на жртвите на семејно насилство, главната улога го има Центарот за социјални работи, потоа полицијата и здравствените работници.

Дали имате информации дали во Македонија се изградени потребните капацитети за да се заштитат лицата кои се жртви на домашно насилство?

– Министерството за труд и социјална политика јавно посочи колку капацитети има вкупно, во согласност со Истанбулската конвенција, која кај нас започна да се спроведува во рамките на акциониот план од октомври 2018 година. Имаме многу ограничени капацитети. Засолништа има во 5 градови низ Македонија со капацитет од вкупно 35 легла. Ова е на национално ниво. Сметаме дека не е доволно и дека треба да се постапи во согласност со Истанбулската конвенција, да се направат прилагодувања и да се исполнат стандардите.

Се зголемува бројот на пријавени случаи на семејно насилство

Не се случило никогаш порано во Македонија луѓето се затворат повеќе од 60 или 80 часови. За прв пат ова се случи на 10 април, петок, од 16:00 часот, до понеделник 13 април, до 5:00 часот, и од 17 април во 16:00 часот до вторник 21 април, до 5:00 часот наутро. Карантинот е дел од мерките за заштита од коронавирусот. Но, како изгледаше живот на затворено на луѓето во Македонија? Учесниците на Мрежата на млади новинари известуваа и го документираа преку фотографии, животот во карантин во нивните населени места. Младите новинари се од различни градови во земјата и сите заедно прикажуваат единствен мулти-димензионален поглед на „затворањето“ на земјата:

Рита Сила е од Тетово. Таа ги направила фотографиите на својата улица “Илинденска„ во центарот на градот.

1: Јажето, кое обично е со алишта, овој пат беше полн со маски. „Ќе ни требаат за подобри денови…сега засега и ним им треба малку одмор“, кажала мајката на Рита, која ги простира на јажето!

2: “Hippie” ананасот додаде позитивни бои и живост на улицата од детството на Рита, која сега е празна. Така беше и на другите улици на Тетово.

3: Јога во карантин. Може да бидете изолирани во четирите ѕида на собата, но експлодирате во внатрешноста на умот и душата!

4: Еден ден пред “ослободувањето„ од првиот карантин. Слободата е важна, Рита се подготвува да ја излезе од куќата 24 часа порано!

6: Дури и Бади (Buddy) е во карантин. Кучето е престрашено што не може да ја излезе од куќата. “Не грижи се Бади, сите сме во оваа тажна ситуација заедно!”

7: Фрижидерот на Рита навистина го има овој натпис „Stay away from the fridge“! (Остани подалеку од фрижидерот). „Продолжувам да јадам, но, единствената разлика е во тоа што кога ќе се приближам до фрижидерот оваа порака ме прави да се смеам“, вели Рита. И да, ни требаат што повеќе насмевки во ова време 🙂

Но, како изгледа долгиот карантин во село каде луѓето живеат во куќи и имаат дворови и градини. Овие слики ги донесе Рита Бехадини, од тетовското село Слатина.

1: На село, физичкото растојание се држи природно и така се вршат пролетните работи. Слатина, Тетово.

2: Кога се работи, може да се прават и шеги, но, секогаш со доволно физичко растојание. Двајца членови на семејство, кои играат во тетовското село Слатина.

3: Дворот создава можност за подготвување и на традиционална храна со традиционални помагала. Флија на сач е чудо!

4: Сите кон флијата но сега без физичко растојание. Но, секако откако ќе се измијат рацете.

Куманово е еден од центрите на битката со коронавирус. Лутфие Нухиу ја донесе атмосферата од центарот на градот.

1: Улицата “Трст„ во центарот на Куманово никогаш не била толку празна на сред ден.

2: Улицата “11 Октомври“, исто така во центарот на Куманово, е без луѓе и возила.

3:Иако во центарот на Куманово, надвор смеат само животните.

А предградието? Албрие Џемаили исто така од Куманово, но од предградие, со своите фотографии прикажува дел од кумановскиот карантин.

1: Не може да се излезе надвор, но, може да се оди високо. Семејство на „пикник“ за време на карантин на терасата на зградата. Фотографиите се направени во населбата Долно Коњаре.

2: Деца во дворот пред празна улица. И тие се зачудени од тоа каде се другите луѓе на населбата која има доста движење. Фотографијата е направена во населбата Долно Коњаре.

3: Мачка во карантин. Кога луѓето не се движат, не се движат ни животните!

4: Куче во карантин. Кога луѓето не се движат, не се движат ни животните!

5: Пејзаж од прозорец, каде цвеќињата се заменети со средства за чистење.

6: Во двор, но, наоколу без бучавата на секојдневието. Сè е празно и без луѓе, како во Куманово така и насекаде.

Скопје не е само главниот град, туку и градот со најголемиот број жители во Македонија. Карактеризирано со населби и општини со различна географија, еве како изгледаше карантинот. Арди Жута носи највпечатливи слики на симболот на Скопје, Чаршијата, но без луѓе, како никогаш порано.

1: Порано, оваа уличка на Чаршијата беше полна со живот. Свеж мирис на кафе, слаткарници, продавници и доста движење. Но, дури и обоените чадори не можат да донесат енергија без луѓето. Фотографијата е направена на вториот ден од 85-часовниот карантин.

2: Не само уличките, туку и продавниците се празни. Ова е продавница на познатата златарска улица на Чаршија. Но, сега злато се домот и здравјето!

3: Оваа автобуска станица е една од пооптоварените. Тоа е во близина на крстосницата на булеварот “Крсте Мисирков“, но без луѓе.

4: Најфреквентната крстосница која поврзува неколку делови на Скопје, како никогаш досега, е празна. Фотографијата е направена за време на 85-часовниот карантин, кога православните верници го славеа и Велигден. Но, градот е без луѓе и на ден на прослави.

Дани Лазаревска ја прикажува атмосферата во дел од Кисела Вода, Скопје. Но, атмосферата е иста, во тек на целиот ден во карантин.

1: Секоја вечер во 8 забавата започнува во Кисела Вода во блиска околина на основното училиште „Невена Георгиева – Дуња“. Од добро озвучениот и помалку украсен со по некоја новогодишна светилка 6ти спрат .Отворањето секоја вечер е со иста песна – Next time, „Ја излези Ѓурѓо“ , помалку и метафорички повикувајќи ги соседите на прозорите и терасите заедно да најдат малку забава во овие помалку и меланхолични и еднолични часови на изолација каде улиците се празни и без луѓе.

1: Сонцето е изгледа едно од малкумината за кое не важи забраната за излегување. Светлината и топлото време често ги тера жителите своите дневни навики да ги пренесат од дневната на балконите како честите попладневни разговори или првото утринско кафе.

Но, не беа празни сите скопски населби. Арта Ќерими прикажува сцени од населба, каде има повеќе куќи и дворови и на чии улици деца и млади излегле пред нивните куќи.

1: Во населбата „Серава“, скоро во центарот на Скопје, општина Чаир, речиси никогаш нема мир. За време на 60-часовниот карантин, младите и децата го искористија добрите временски услови за да си играат пред своите куќи.

Во меѓувреме, Ивана Настеска, носи сцени од Скопје, но, од општина Карпош. Дури и овде, младите со тешкотии се справуваат со рестрикциите за движење, кои нашле други начини.

1: Иако изгледа дека младите уживаат во сонцето, јасно е дека не се среќни со оваа изолација. Фотографијата е направена на улицата “Кленоец„ населба Влае, општина Карпош.

2: Иако не многу среќни што треба да седат дома, младите луѓе за време на полицискиот час, не можеа да одолеат на убавото време, па за рекреација го искористија кровот од зградата во која живеат. Сликата е направена на улица „Кленоец“, во населба „Влае“, општина Карпош.

3: Но, кога доаѓа ноќта, освен возилото на полициската патрола, на улицата „Кленоец“ во населбата „Влае“ во општина „Карпош“ нема никакво движење од други граѓани.

Маја Терзиова носи атмосфера и прикази скопските населби, „Ѓорче Петров“ и „Хром“, каде исто така животот и движењата застанаа.

1: Прв полициски час во Скопје. Улицата „ Ѓорче Петров “ празна како никогаш до сега.

2: Улица „ Исаија Мажовски “ во Скопје за време на 62 часовен карантин, населба „Хром“. Додека соседите кои живеат во куќи прават скара по дворовите, тоа за луѓето кои се во станови е невозможна мисија.

3: Немаат двор за скари, но, релаксација во карантин може да има и на 12 кат.

4: Во временскиот интервал од 20:00 од 20:30 часот, за време на полициски час е дозволено време за прошетка на милениците. Додека луѓето се затворени, во стан или куќи, само тие со миленици може да се на „слобода“.

Ако веќе добивме впечаток за општините и населбите на главниот град, како е долго-часовната изолација во центарот на Скопје? Дорина Ајдини, која живее во центар ја прикажува атмосферата.

1: Рекордно времетраење без автомобили, кое некогаш до сега не го видела, таканаречена област „Рекорд“ во центарот на Скопје.

2: На главната улица „Македонија“, во срцето на Скопје, пред влезот на зградата, е само куче скитник, но, луѓе нема.

3: Ниту едно возило или движење пред Музејот на Град Скопје. Исто како и часовникот на некогашната Железничка станица, во центарот на главниот град, кој застанал од земјотресот во 1963 година, исто така е и чувството за времето во тек на карантинот. Застанало и не поминува.

Теута Бучи, исто така долови сцени од значајни места на главниот град, кои никогаш не се празни.

1: Плоштадот Македонија е центарот на Скопје. Тој видел движења непрестајно, од оние историски, кога е прогласена независноста, убиства, протести, но и празници и концерти. Но, никогаш не бил празен како сега.

2: Ова е улицата „Цветан Димов“ една од главните на општина Чаир. И оваа улица никогаш не е празна, дури ни ноќе. Но, овој поглед е „историски“ бидејќи кој знае кога ќе се повтори!

Шефкије Аласани, во текот на деновите на големите затворања беше во Струга, но ни носи слики и од градот и од селото, освен Струга и Дологожда, село на 11 километри оддалеченост од градот. Еве како изгледаше животот во овие две населени места:

1: Познатото шеталиште покрај реката Црн Дрим во Струга. Иако беше убав и сончев ден ова беше погледот. Жителите на Струга не памтат некогаш да за време на топол пролетен викенд, шеталиштето околу Црн Дрим било потполно празно. Фотографијата е направена на 12 април, околу 13,00 часот.

2: Улицата „Маркс Енгелс“ е главната улица и се наоѓа во центарот на Струга. Вака потполно празна може да се види само за време на изолација во вонредна состојба. Апсолутната тишина можеби им годи само на жителите во своите домови кои никогаш не ја виделе улицата празна, дури ни ноќе.

3: Улиците беа празни и на село. Кога поминаа 50 часа од изолацијата, изгледа дека само за некои деца станало неиздржливо. Фотографијата е направена на 12 април околу 18:00 часот во селото Дологожда.

4: Еден обичен ден во тек на карантин во село се поминува грижејќи се за дворот и уживајќи во истиот семејно. Интересен факт е дека родителите и бабите и дедовците се најсреќни со одлуката за полициски час. Според нив, ова е единствениот начин децата да седат дома и така сите може да поминат повеќе време заедно. Фотографијата е направена по 24 часа карантин, во струшкото село Дологожда во Струга.

5: Карантинот ги натера луѓето да се посветат на кујната и да подготвуваат разни специјалитети. 61-часовната изолација беше причина да многу семејства ја поминат неделата подготвувајќи традиционална храна. Фотографијата е направена во селото Дологожда.

Во Штип немало никакви движења ниту во центарот, ниту на улиците кои поврзуваат различни населби. Теодора Новеска го прикажува овој празен град, но, со мал број движења на оние што имаат дозвола за тоа.

„Затворена“ Македонија

Во земјава според институциите постојат стотици граѓани кои немаат документи за идентификација. Од друга страна, невладините организации укажуваат за илјадници лица кои поради тоа што немаат документи, не уживаат никакви основни права како образование или здравство.

Еви Шкопи и Ивана Настеска

Омер има 24 години и е роден и пораснат во земјава, но не ужива никакво право бидејќи е евидентиран како мртов. Омер има извод на родени и посмртница, првиот документ од 1995 година, а вториот од 1997 година, но има и диплома каде се вели дека ги завршил студиите во 2014 год. Тој објаснува дека целата збрка се случила поради една грешка на неговите родители. Ова го сфатил на 18 годишна возраст, кога сакал да извади документи за идентификација. Тој понатаму раскажува:

„ Кратко по моето раѓање, се родил и мојот братучед, но тоа било породување дома. Не го запишале во Матичната книга на родени. Една година подоцна тој се разболел. Бидејќи бил незапишан во Матичната книга на родени, биле принудени да го носат на лекар со мојата здравствена книшка. Неговата состојба се влошила и за жал, починал. Од родителите било побарано да ја потпишат документацијата и од шокот доживеан поради губење на животот на член од семејството, не сфатиле дека всушност потпишуваат документи каде нивниот син фигурира како починат”, вели Омер.

Како се живее без никакви права?

И покрај тоа што не извршил никаков криминал, Омер вели дека живее во страв. Разочаран, вели дека можеби никогаш нема да има нормален живот.

„Јас не постојам овде. Живеам како бегалец. Немам никакви права. Не можам да одам во странство. Кога сум болен, не можам да одам во државна болница. Не можам да уживам во правата на работникот, не можам да живеам како моите врсници. Работам како келнер и постојано сум во страв. Кога сум ноќна смена, честопати ја гледам полицијата на пат кон дома, многупати ме застанувале, ми бараат документи, а јас немам ништо. Потоа ме приведуваат во станица и ме држат со часови додека да се објасни ситуацијата и додека не дојде татко ми да ме земе. Утре не ќе можам да се венчам, ниту ќе можам татковство да пренесам на моите деца“, раскажува Омер.

Патот до решавање на овој проблем станува дури и покомплициран. Од Министерството за внатрешни работи му кажале дека за да тој да се регистрира, треба да се отвори гробот на неговиот братучед. Омер вели дека во тоа време неговиот братучед бил закопан во село, и денеска не се знае каде е гробот. Тој вели дека му било ветено неколку пати од политички фигури, за време на предизборни периоди, кога им требаат гласови, но веднаш по изборите, оваа мака, вели Омер, се заборавала од сите. Институционално нема поднесено барање за решавање на овој проблем, бидејќи се плаши де не го уапсат татко му поради направената грешка.

Ситуацијата во која се наоѓа Омер, најдобро ја разбира Сафије Пајазити. Деведесет годишната жена од Бреза нема никаков документ, освен извод на венчани. Целата забуна се случила кога таа се мажела. Во тоа време имала 16 години и три месеци и нејзините родители сакале да ја подигнат нејзината возрасна граница. Како година на раѓање е напишана 1928-ма, но не мислеле на фактот дека истата таа година се родил и нејзиниот брат, со кој сега има само седум дена разлика. Таа не памети дали имала документи за идентификација до времето кога се венчала.

„Така биле луѓето порано, планински луѓе, пократко кажано. Ме омажиле, не ми средиле никаков документ. И јас бев млада, не барав никаков документ. Сум имала 16 години и три месеци, ми рекоа да ме направат постара. Кога го направија тоа, со брат ми испадна дека сме само 7 дена разлика„ – вели старата Сафије.

Документите за идентификација, вели таа, ги сака само за една цел – да добие здравствена книшка.

„Отидов на лекар, но не ме примија. Ми кажаа дека не смеат без документ. Назад дома. Јас барам државата да ми ги среди документите за да имам барем здравствена книшка, за да можам да одам на лекар. Бидејќи од ден на ден сум се послаба и ако лежам во болница, не ќе можам да платам дури и куќата да ја продадам.“

Точната бројка предмет на прогнози

Точен број на лица во земјата кои немаат лични документи нема никој, ниту институциите ниту невладините организации. Според првите, бројот на лица без документи достигнува 700. Бројките веројатно се многу поголеми, вели Драги Змијанац, од детската амбасада „Меѓаши“, само нерегистрирани деца, вели тој, се околу 5 илјади.

„Неофицијалните бројки можат да се движат од 3 до 5 илјади. Важно е да се дефинира точниот број. Според некои податоци на Министерството за труд и социјална политика, евидентирани се 330 деца фантоми, кои може да бидат киднапирани и исчезнат од мапата на Македонија, без да се знае претходно ниту од каде се движеле. Да не зборувам за трговија со деца, детски органи, детска проституција и други ужасни форми на злоупотреба на децата.“

Дали новиот предлог-закон ќе им ги реши проблемите на овие граѓани?

Неодамна Владата го усвои предлог-законот на неевидентираните лица и го достави до собранието. Како што беше тогаш соопштено од владината прес-служба, предлог-законот има за цел неевидентираните лица во матичните книги на родените да се стекнат со својство на лице со посебен граѓански статус. Тоа треба да им овозможи остварување право за образование, здравствена заштита, социјална заштита и вработување со задолжително социјално осигурување согласно закон. Од Хуманитарното и добротворно здружение на Ромите „Месечина“ од Гостивар велат дека овој предлог-закон е добар чекор, но тој нема трајно да ги реши проблемите на сите граѓани кои се без лични документи.

„Овој предлог-закон е крупен чекор кон напред и повеќе од потребен. Полесните случаеви ќе ги реши, но нема да даде трајни решенија за сите граѓани кои не се евидентирани. Особено, нема да ги реши проблемите кај покомплицираните случаеви. Овие граѓани е потребно да се стекнат со право на здравствена и социјална заштита, образование, а крајно да им се овозможи и правото за барање на работа“, вели Мухамед Точи од ХДЗР „Месечина“.

Министерката за труд и социјална политика, Мила Царовска неодамна информираше дека сите овие граѓани кои немаат документи ќе може да го остварат своите граѓански права.

„Овие луѓе премногу долго живееја на маргините на нашето општество. Со новиот Предлог закон кој го утврдивме на Влада им овозможуваме да ги остварат своите основни права. Право на здравствена и социјална заштита и редовен работен однос, а децата ќе можат да се вклучат во образованиот процес“, информираше Царовска.

700 лица без документи се регистрирале досега

МТСП и Управата за водење на матични книги уште лани во април објавија Јавен повик до сите лица коишто живеат во земјата а не се евидентирани во Матичната книга на родени. Тие беа повикани да дојдат во канцелариите на матичните служби за да пополнат Прашалник во кој ќе ги наведат своите податоци. Јавниот повик траеше до ноември 2018 година и беа пријавени 700 лица. Податоците од пополнетите Прашалници се внесуваат во посебен електронски регистер. Како што објаснуваат од Министерството, врз основа на овој регистер, Управата за водење на матични книги на овие лица ќе им издава привремен Извод на родени и МВР ќе им издава привремена лична карта. Од ова министерство велат дека на овој начин ќе можат да ги остварат сите права кои им следуваат како граѓани на оваа држава. Остварувањето на овие права и овој статус овие лица ќе го имаат се до обезбедувањето на потребните документи за нивна регистрација во редовната матична книга на родени, велат од МТСП.

Evi Shkopi

Published Work

Се зголемува бројот на пријавени случаи на семејно насилство

„Затворена“ Македонија

Физички присутни, но институционално непостоечки